تحلیل جامع جو دامی: انواع ژنتیکی، منشأ جغرافیایی و استراتژی‌های کیفی در جیره‌نویسی خوراک دام و طیور

الف. چکیده

جو دامی (Hordeum vulgare) به عنوان یک نهاده استراتژیک و حیاتی در زنجیره تأمین خوراک دام و طیور، نقش مهمی در مدیریت انرژی و فیبر جیره ایفا می‌کند. این مقاله به بررسی جامع انواع جو بر اساس طبقه‌بندی ژنتیکی (دو ردیفه و شش ردیفه(، منشأ جغرافیایی )تولیدکنندگان عمده جهانی) و تأثیر آن‌ها بر کیفیت تغذیه‌ای می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که کیفیت جو، فراتر از قیمت، باید بر اساس شاخص‌های فنی کلیدی نظیر وزن هکتولیتر و میزان بتاگلوکان ارزیابی شود. جو دو ردیفه به دلیل وزن دانه بالاتر و یکنواختی بهتر، گزینه ارجح در بازارهای با حساسیت بالا به انرژی است، در حالی که حضور بتاگلوکان، استفاده از آن را در جیره طیور محدود می‌سازد، مگر با به‌کارگیری آنزیم‌های مناسب. کنترل مستمر آلودگی به مایکوتوکسین‌ها (به ویژه آفلاتوکسین B1)، با توجه به ریسک‌های لجستیکی در بنادر ایران، به عنوان یک الزام حیاتی در تجارت این محصول مطرح می‌گردد. در مجموع، اتخاذ استراتژی خرید مبتنی بر آنالیز فنی دقیق، برای تضمین بهره‌وری اقتصادی و حفظ سلامت دام، امری ضروری است.

ب. مقدمه: اهمیت استراتژیک جو دامی در زنجیره‌ی تأمین خوراک

۱. اهمیت تاریخی و نقش جو در امنیت غذایی

جو (Hordeum vulgare) یکی از قدیمی‌ترین غلات کشت شده توسط بشر است که سابقه تاریخی آن به حدود ۱۰,۰۰۰ سال پیش باز می‌گردد [1], [2]. محققین خاستگاه احتمالی این گیاه را کوه‌های زاگرس در غرب ایران، آناتولی جنوبی و فلسطین می‌دانند [2]. جو در طول تاریخ، نه تنها به عنوان منبع غذایی برای انسان، بلکه به دلیل خواص انرژیزایی بالا، برای خوراک دام و تهیه فراورده‌های تخمیری استفاده می‌شده است [2]. در واقع، شواهد نشان می‌دهد که حتی گلادیاتورهای رومی نیز به دلیل تأمین انرژی زیاد، از جو مصرف می‌کردند [2]. امروزه، این غله به عنوان یک نهاده استراتژیک شناخته می‌شود که به دلیل داشتن پروتئین خام متوسط بین ۱۱ تا ۱۲ درصد، یک ماده خوراکی ایده‌آل برای نشخوارکنندگان و غیرنشخوارکنندگان محسوب می‌شود [3, 4].

کشور ایران به دلیل محدودیت‌های اقلیمی در تولید نهاده‌های دامی، وابستگی شدیدی به واردات این اقلام برای تأمین پروتئین حیوانی مورد نیاز دارد [5, 6]. جو در کنار ذرت و کنجاله سویا، جزء نهاده‌های اصلی و پرمصرف وارداتی کشور است [6]. پایداری تولید گوشت، شیر و تخم‌مرغ در ایران مستقیماً به تأمین مداوم و باکیفیت این نهاده‌ها بستگی دارد [5]. نوسانات شدید در بازارهای تولید جهانی [7, 8] و تغییر مسیرهای تجاری (مانند پیامدهای جنگ اوکراین که بر بازار غلات تأثیر گذاشت [8])، می‌تواند به طور مستقیم امنیت تأمین پروتئین و هزینه‌های تولید در داخل کشور را متأثر سازد. بنابراین، برای مدیریت ریسک‌های زنجیره تأمین در بازارهای داخلی، شناخت دقیق انواع جو وارداتی، ویژگی‌های فنی و چگونگی ارزیابی کیفی آن‌ها امری حیاتی است.

بخش ۱: مبانی علمی و طبقه‌بندی مورفولوژیک جو دامی

طبقه‌بندی جو دامی بر اساس ساختار سنبله، به طور مستقیم بر محتوای تغذیه‌ای و کاربرد آن در جیره‌نویسی تأثیر می‌گذارد. دو طبقه‌بندی اصلی در این حوزه شامل تفاوت‌های ژنتیکی (دو ردیفه و شش ردیفه) و تفاوت‌های ساختاری دانه (با پوشینه و بدون پوشینه) است.

۱.۱. جو دو ردیفه در برابر جو شش ردیفه: تفاوت‌ها در یکنواختی، وزن دانه و انعطاف‌پذیری

طبقه‌بندی جو بر اساس ساختار سنبله، آن را به دو گروه مجزا یعنی جو دو ردیفه (Two-Row) و جو شش ردیفه (Six-Row) تقسیم می‌کند [9, 10]. این دو گروه دارای مجموعه‌های ژنی متفاوتی هستند که بر فرآیندهای نموی و صفات کمی آن‌ها تأثیر می‌گذارد [9, 10].

در جو شش ردیفه، هر سه سنبلچه که در هر گره محور سنبله قرار دارند، بارور می‌شوند، در حالی که در جو دو ردیفه، تنها سنبلچه وسطی قابلیت باروری دارد [9, 10, 11]. این تفاوت مورفولوژیک منجر به تمایزهای کلیدی در کیفیت دانه می‌شود:

1. وزن دانه و یکنواختی: جو دو ردیفه به طور معنی‌داری وزن ۱۰۰-دانه بالاتر و یکنواختی بهتری دارد [9, 11]. این ویژگی به دلیل کوچکتر بودن دانه‌های گلچه‌های جانبی در جو شش ردیفه است [11]. این یکنواختی بالاتر، به ویژه برای فرآیندهای صنعتی خوراک‌سازی (مانند آسیاب یا پلت‌سازی) که نیاز به ثبات در دانه‌بندی دارند، بسیار مهم است.
2. پتانسیل عملکرد و انعطاف‌پذیری: جو شش ردیفه عموماً پتانسیل عملکرد بیشتری را، به خصوص در شرایط پرنهاده (مانند دسترسی مناسب به کود و آب) نشان می‌دهد [10]. در مقابل، جو دو ردیفه انعطاف‌پذیری بیشتری در واکنش به تنش‌های محیطی و تغییرات شرایط رشد دارد [10].
3. محتوای تغذیه‌ای: از نظر محتوای پروتئینی، معمولاً ارقام شش ردیفه دارای پروتئین بیشتری بوده و برای خوراک دام ارجحیت دارند، در حالی که ارقام دو ردیفه پروتئین کمتری دارند و برای تولید مالت خالص استفاده می‌شوند [1].

از دیدگاه مدیریت فنی جیره، این تفاوت‌ها اثر مستقیمی بر بهای تمام‌شده و بازده نهایی خوراک دارند. جو دو ردیفه به دلیل یکنواختی بهتر و وزن دانه بالاتر، چگالی مواد مغذی بیشتری را ارائه می‌دهد. این ویژگی به ویژه در خوراک طیور یا گاوهای شیری پرتولید که نیاز به انرژی متراکم دارند، حیاتی است. عدم یکنواختی جو شش ردیفه می‌تواند در فرآوری صنعتی مشکل‌ساز باشد و بهای تمام شده انرژی را افزایش دهد. همچنین، از نظر عوامل ضدتغذیه‌ای، ارقام دو ردیفه اغلب میزان بتاگلوکان بالاتری دارند [12] که نیازمند توجه ویژه در جیره‌نویسی طیور است.

۱.۲. جو با پوشینه در برابر جو بدون پوشینه (Hull-less): تأثیر پوشینه بر ارزش انرژی و قابلیت هضم

یکی دیگر از طبقه‌بندی‌های مهم جو، بر اساس وجود یا عدم وجود پوشینه (سبوس خارجی) دانه است. جو معمولی دارای یک پوشینه محکم است که حدود ۱۰ تا ۱۴ درصد وزن دانه را تشکیل می‌دهد [13]. این پوشینه حاوی فیبر بالا (الیاف خام) و قابلیت هضم پایین است.

در مقابل، جو بدون پوشینه (Hull-less Barley)، فاقد این پوشینه بوده و دانه آن هنگام رسیدن مانند دانه گندم در داخل پوشینه آزاد می‌شود و به راحتی جدا می‌گردد [13].

تفاوت در این ساختار، پیامدهای تغذیه‌ای مهمی به دنبال دارد:

• ارزش غذایی و انرژی: جو بدون پوشینه به دلیل حذف سبوس خارجی، الیاف خام کمتر و میزان نشاسته، پروتئین و اسید آمینه لیزین بیشتری دارد [13]. این امر به طور مستقیم انرژی قابل متابولیسم (ME) آن را افزایش می‌دهد.
• کاربرد در طیور: جو بدون پوشینه در تغذیه طیور قابلیت هضم و انرژی‌زایی بالاتری دارد و می‌تواند تا ۸۲٪ انرژی ذرت وارداتی را تأمین کند [13]. این رقم در مقایسه با جو معمولی که دارای محدودیت‌های شدیدتری برای طیور است، یک مزیت بزرگ محسوب می‌شود.

این تفاوت، یک تصمیم استراتژیک را برای واردکنندگان رقم می‌زند. در حالی که جو معمولی به دلیل محتوای بالای فیبر فیزیکی برای نشخوارکنندگان (مانند گاو) مفید است، جو بدون پوشینه جایگزین بهتری برای تأمین انرژی در جیره‌های تک‌معده‌ای‌ها (طیور) است و چالش‌های ناشی از آنزیم‌های ضدتغذیه‌ای را کاهش می‌دهد. بنابراین، اگر شرکت واردکننده بخواهد بازار طیور را هدف قرار دهد، واردات جو بدون پوشینه (با وجود قیمت بالاتر) می‌تواند مزیت رقابتی قابل توجهی در مقایسه با جو معمولی ایجاد کند.

بخش ۲: شیمی خوراک و ارزش تغذیه‌ای جو

۲.۱. ترکیبات ماکرو: مقایسه پروتئین، نشاسته و NDF جو با غلات مرجع (ذرت و گندم)

ترکیب شیمیایی جو دامی نشان می‌دهد که این غله یک منبع انرژی و فیبر مهم است. به طور متوسط، جو حاوی حدود ۸۶٪ ماده خشک، ۱۲.۳٪ پروتئین خام، ۵۷٪ نشاسته و ۲.۵٪ چربی است [4]. با این حال، مقایسه این مقادیر با غلات دیگر، جایگاه آن را در جیره‌نویسی مشخص می‌کند.

جو در مقایسه با گندم، دارای الیاف بیشتر و نشاسته کمتری است [3]. این تفاوت باعث می‌شود که قابلیت هضم جو در حیوانات تک‌معده‌ای (مانند طیور) در مقایسه با گندم، کمتر باشد [3].

در نشخوارکنندگان، جو به دلیل نشاسته بالا، به سرعت در شکمبه تخمیر می‌شود و انرژی قابل ملاحظه‌ای تولید می‌کند که به افزایش پروتئین شیر و تسریع رشد کمک می‌کند [3]. این انرژی عمدتاً از نشاسته حاصل می‌شود. با این حال، آنالیزها نشان می‌دهد که نوسانات کیفی در جو بسیار گسترده است، به طوری که میزان پروتئین خام آن می‌تواند بین ۶ تا ۱۴ درصد متغیر باشد [3]. این نوسان در محتوای پروتئین و نشاسته، مستقیماً بر کیفیت کنسانتره نهایی تأثیر می‌گذارد و نشان می‌دهد که صرفاً اتکا به نام “جو” برای جیره‌نویسی دقیق کافی نیست. تأمین‌کنندگان باید آنالیز دقیق محموله (از جمله درصد پروتئین، فیبر و نشاسته) را ارائه دهند تا دامدار بتواند بهای تمام‌شده انرژی و پروتئین را به درستی محاسبه کند.

۲.۲. پروفایل ریزمغذی‌ها و محدودیت‌های تغذیه‌ای

جو علاوه بر تأمین انرژی و پروتئین، دارای مجموعه‌ای از ریزمغذی‌ها نیز هست، هرچند که محدودیت‌هایی در آن مشاهده می‌شود.

از نظر پروتئینی، جو مانند سایر غلات، دارای کیفیت پروتئین متوسطی است و به طور خاص، از نظر اسید آمینه لیزین کمبود دارد [2, 3]. لیزین یک اسید آمینه ضروری است که برای رشد و عملکرد حیوانات، به ویژه طیور و خوک، بسیار حیاتی است.

از منظر ویتامین‌ها و مواد معدنی، جو به طور کلی از نظر ویتامین‌های محلول در چربی (A، D و E) و ماده معدنی کلسیم فقیر است [2, 3]. نکته قابل توجه این است که فرآوری دانه‌های مرطوب با استفاده از اسید پروپیونیک، می‌تواند میزان ویتامین E موجود در جو را حتی بیشتر کاهش دهد [3].

این محدودیت‌های تغذیه‌ای، ضرورت استفاده از مکمل‌سازی تخصصی را در جیره‌های حاوی جو، به ویژه در سطوح بالا، آشکار می‌سازد. فقر در کلسیم و ویتامین‌ها [3] به این معنی است که کارخانجات تولید خوراک دام باید هنگام استفاده از جو، حتماً از پرمیکس‌های ویتامینی و مکمل‌های معدنی (مانند دی‌کلسیم فسفات) استفاده کنند تا جیره از نظر تغذیه‌ای متعادل شود. این امر، بازار بالقوه‌ای برای واردات و عرضه محصولات مکملی در کنار نهاده‌های اصلی توسط شرکت‌های بزرگی نظیر زرین غله ایجاد می‌کند.

بخش ۳: منشأ جغرافیایی و استانداردهای تجارت جهانی

پایداری تأمین جو در بازار داخلی ایران، به شدت به شناخت منابع جهانی و رعایت دقیق استانداردهای فیزیکی در تجارت بین‌المللی بستگی دارد.

۳.۱. تولیدکنندگان و صادرکنندگان کلیدی جهانی

تولید جو در جهان به شدت متمرکز است. بر اساس آمار مربوط به سال ۲۰۲۴/۲۰۲۵، اتحادیه‌ی اروپا با ۳۵٪، روسیه با ۱۱٪، و استرالیا با ۹٪ از تولید جهانی، بزرگترین بازیگران بازار جو هستند [14]. سایر منابع مهم تأمین جهانی شامل کانادا، اوکراین و آرژانتین می‌باشند [14].

تجارت جو، مانند سایر غلات، به شدت تحت تأثیر ریسک‌های ژئوپلیتیکی قرار دارد. وابستگی به منابع عمده‌ای نظیر روسیه و اوکراین، واردکنندگان را در معرض نوسانات شدید بازار جهانی و اختلالات در زنجیره تأمین قرار می‌دهد [ [8], [15] ] . این شرایط، استراتژی تنوع‌بخشی به منابع تأمین را برای واردکنندگان ایرانی، به یک اولویت استراتژیک تبدیل می‌کند. هدف، کاهش وابستگی به یک منطقه خاص و جستجوی منابع جایگزین (مانند کانادا یا قزاقستان) برای حفظ پایداری تأمین در هر شرایطی است.

۳.۲. شاخص‌های فیزیکی کلیدی: وزن هکتولیتر (Test Weight)

وزن هکتولیتر (Test Weight) یکی از مهمترین و رایج‌ترین شاخص‌های فیزیکی است که در تجارت جهانی جو مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شاخص، که وزن ۱۰۰ لیتر جو را اندازه‌گیری می‌کند [16], به دلیل سهولت در سنجش، به عنوان یک معیار سریع برای تخمین چگالی دانه و محتوای نشاسته/انرژی جو مورد استفاده قرار می‌گیرد [17].

استانداردهای بین‌المللی و داخلی، جو را بر اساس این شاخص به شرح زیر دسته‌بندی می‌کنند:

جدول ۱: شاخص‌های فیزیکی کلیدی جو دامی (وزن هکتولیتر)

وزن هکتولیتر پایین‌تر از ۶۰ کیلوگرم بر هکتولیتر، نشان‌دهنده کیفیت ضعیف است [17]. جو با وزن هکتولیتر پایین‌تر، محتوای نشاسته کمتر و در مقابل، الیاف/پوشینه بیشتری دارد [17]. این کاهش چگالی انرژی، به طور مستقیم به معنای کاهش ارزش اقتصادی نهاده در جیره‌نویسی است، چرا که جیره‌نویس برای رسیدن به انرژی مطلوب، باید مقدار بیشتری مکمل انرژی )مانند ذرت یا پودر چربی( اضافه کند. از این رو، واردکنندگان باید در قراردادهای خرید خود، حداقل آستانه وزنی (Bench Mark) را اعمال کنند تا از واردات “جو سبک” که بهره‌وری اقتصادی پایینی دارد، جلوگیری به عمل آید.

بخش ۴: چالش‌های کیفی و عوامل ضدتغذیه‌ای (مدیریت ریسک)

مدیریت کیفیت در واردات جو، تنها به کنترل شاخص‌های فیزیکی محدود نمی‌شود، بلکه کنترل دقیق عوامل ضدتغذیه‌ای و آلودگی‌ها از اهمیت حیاتی برخوردار است.

۴.۱. بتاگلوکان‌ها: اثرات ضدتغذیه‌ای و راهکارهای آنزیمی

یکی از بزرگترین چالش‌های فنی در استفاده از جو، به ویژه در جیره حیوانات تک‌معده‌ای، وجود بتاگلوکان‌ها است. بتاگلوکان‌ها پلی‌ساکاریدهایی هستند که در دیواره سلولی جو یافت می‌شوند [18].

این ترکیبات دارای اثرات ضدتغذیه‌ای هستند:

• ویسکوزیته روده: بتاگلوکان‌ها باعث افزایش ویسکوزیته (چسبندگی) محتوای دستگاه گوارش می‌شوند [3, 12].
• عملکرد ضعیف: این چسبندگی منجر به کاهش جذب مواد مغذی و اختلال در عملکرد رشد و وزنگیری حیوانات، به ویژه جوجه‌های گوشتی، می‌گردد [3, 19].

میزان بتاگلوکان در جو می‌تواند بر اثر عوامل ژنتیکی و محیطی تغییر کند. ارقام جو دو ردیفه معمولاً میزان بتاگلوکان بالاتری نسبت به ارقام شش ردیفه دارند [12]. همچنین، کشت در آب و هوای گرم و خشک در مرحله پر شدن دانه، میزان بتاگلوکان را افزایش می‌دهد [12].

برای مقابله با این چالش، استفاده از آنزیم بتاگلوکاناز (Glucanase) ضروری است [3, 19]. تحقیقات نشان داده است که با استفاده از دوز مناسب آنزیم (مانند ۰.۰۵ درصد جیره)، می‌توان جو را تا ۱۰۰ درصد جایگزین ذرت در جیره جوجه‌های گوشتی کرد، بدون آنکه عملکرد رشد تفاوت معنی‌داری با گروه شاهد داشته باشد [19]. این امر نشان می‌دهد که برای فروش موفق جو به صنعت طیور، عرضه آن بدون توصیه‌های فنی یا تأمین آنزیم مکمل، یک ریسک فنی بزرگ برای مشتری ایجاد می‌کند.

۴.۲. مدیریت ریسک مایکوتوکسین‌ها (آفلاتوکسین و DON)

آلودگی به سموم قارچی (مایکوتوکسین‌ها) یکی از جدی‌ترین تهدیدات سلامت دام و طیور است که از طریق نهاده‌های دامی منتقل می‌شود [20, 21]. جو، مانند ذرت و گندم، مستعد آلودگی به سمومی چون DON (ومیتوکسین) و آفلاتوکسین B1 است [22, 21].

خطر آلودگی در ایران با چالش‌های لجستیکی افزایش می‌یابد؛ چرا که نهاده‌های وارداتی در بنادر مهم کشور که اغلب در مناطق گرم و مرطوب قرار دارند، در طول حمل، نگهداری و توزیع، در معرض آلودگی شدیدتری به سموم قارچی قرار می‌گیرند [20, 21].

استانداردهای ملی و بین‌المللی برای حفظ سلامت دام، حدود مجاز سختگیرانه‌ای را تعیین کرده‌اند. بر اساس استانداردهای ملی (مانند ISIRI 5925/6401)، حداکثر غلظت مجاز برای آفلاتوکسین B1 در خوراک دام و طیور، ۲۰ ppb (نانوگرم بر گرم) است [20, 21, 23].

جدول ۲: حدود مجاز مایکوتوکسین‌ها در خوراک دام و طیور (بر اساس استاندارد ملی ایران)

واردکنندگان باید با انجام آزمایش‌های تخصصی مستمر (مانند کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا مطابق استاندارد ۶۴۰۱ [23]( در چندین مرحله )مبدأ، بندر، انبار)، این حدود مجاز را تضمین کنند. این کنترل کیفی دقیق، مزیت رقابتی شرکت در بازار نهاده‌های دامی ایران را تقویت می‌کند.

بخش ۵: کاربرد جو در جیره‌نویسی تخصصی

جو به دلیل ترکیبات منحصر به فرد خود (انرژی، پروتئین و فیبر) در جیره‌نویسی حیوانات مختلف کاربردهای متنوعی دارد، اما در هر گونه، محدودیت‌هایی نیز باید مد نظر قرار گیرد.

۵.۱. کاربرد در نشخوارکنندگان (گاوهای شیری و پرواری)

جو یک ماده خوراکی مطلوب و پرانرژی برای نشخوارکنندگان محسوب می‌شود [3]. نشاسته جو به میزان زیادی در شکمبه تخمیر شده و انرژی لازم برای تولید شیر و تسریع رشد را فراهم می‌کند [3]. همچنین، سیلاژ جو می‌تواند به افزایش درصد چربی شیر کمک کند [24].

• محدودیت اصلی: مصرف بیش از حد جو می‌تواند باعث ایجاد اسیدوز شکمبه (کاهش pH) و نفخ گردد [3, 25].
• سطح مصرف بهینه: حداکثر درصد مجاز جو در تغذیه گاو شیری، گوساله‌های پرواری و میش در حدود ۵۰٪ کنسانتره و برای بره‌های پروار ۲۵٪ و جیره‌های رشد و پایانی ۳۰٪ می‌باشد [6].
• توصیه فنی: برای افزایش قابلیت هضم و کاهش ریسک اسیدوز، جو باید به صورت مناسب فرآوری شود (مانند آسیاب درشت یا پرک کردن) و مصرف آن به صورت تدریجی در جیره افزایش یابد [3].

۵.۲. کاربرد در تک‌معده‌ای‌ها (طیور و خوک)

چالش اصلی در استفاده از جو در جیره طیور و خوک، وجود بتاگلوکان‌ها است که جذب مواد مغذی و عملکرد رشد را مختل می‌کند [3, 19].

• راهکار آنزیمی: برای عبور از این محدودیت، استفاده از آنزیم بتاگلوکاناز (Glucanase) ضروری است [3, 19]. تحقیقات نشان داده است که با استفاده از دوز مناسب آنزیم (مانند ۰.۰۵ درصد جیره)، می‌توان جو را تا ۱۰۰ درصد جایگزین ذرت در جیره جوجه‌های گوشتی کرد، بدون آنکه عملکرد رشد تفاوت معنی‌داری با گروه شاهد داشته باشد [19].
• مقایسه با ذرت: اگرچه ذرت به دلیل انرژی قابل متابولیسم بالاتر همچنان اولین انتخاب برای طیور است [13]، اما جو بدون پوشینه از نظر ارزش انرژی و پروتئین می‌تواند به عنوان یک جایگزین اقتصادی قابل رقابت در نظر گرفته شود.

جدول ۳: محدودیت‌های مصرف جو در جیره‌ی حیوانات کلیدی

ج. نتیجه‌گیری

جو دامی به عنوان یک نهاده حیاتی در زنجیره تأمین خوراک، نیازمند ارزیابی چند بُعدی است که فراتر از قیمت بازار می‌رود. تحلیل دقیق ویژگی‌های فنی و منشأ جغرافیایی، کلید مدیریت ریسک و بهینه‌سازی جیره‌نویسی است.

معیارهای خرید استراتژیک جو دامی:

1. اولویت‌بندی ژنتیکی: در صورت هدف قرار دادن بازارهای پربازده (طیور و گاو شیری پرتولید(، ترجیح با واردات جو دو ردیفه )به دلیل یکنواختی و وزن دانه بالاتر( یا جو بدون پوشینه )به دلیل انرژی قابل متابولیسم بالا) است [11, 13].
2. کنترل شاخص‌های فیزیکی: تأیید وزن هکتولیتر (Test Weight) بالای ۶۵ kg/hl، به عنوان نماینده چگالی انرژی مطلوب، باید به عنوان حداقل استاندارد تجاری در قراردادهای خرید لحاظ شود [17].
3. مدیریت ریسک‌های سلامت: اجرای فرآیندهای کنترل کیفیت دقیق برای تضمین رعایت حداکثر مجاز آفلاتوکسین B1 )۲۰ ppb) در مبدأ و مقصد، جهت حفاظت از سلامت دام و اعتبار شرکت، امری ضروری است [21, 23].
4. تأمین پایدار و تنوع منابع: با توجه به وابستگی به منابع عمده جهانی و ریسک‌های ژئوپلیتیکی، اتخاذ استراتژی تنوع‌بخشی به منابع تأمین (خارج از اتحادیه اروپا و روسیه) و مدیریت مسیرهای لجستیکی جایگزین، برای حفظ پایداری بازار ایران، حیاتی است [14, 8].

د. منابع و مآخذ 

1. [جو زراعی: مقایسه ساختار و محتوای تغذیه‌ای جو دو ردیفه و شش ردیفه] – https://ijfcs.ut.ac.ir/article_84347.html
2. [تاریخچه، منشأ و خواص دارویی جو] – https://rasekhoon.net/article/show/126648
3. [مزایای تغذیه‌ای، محدودیت‌ها (بتاگلوکان و لیزین) و مشکلات مصرف زیاد جو در نشخوارکنندگان] – http://feedonline.ir/%D8%AA%D8%BA%D8%B0%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D8%AC%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%DA%A9-%D9%87%D8%A7/113-%D8%AC%D9%88.html
4. [آنالیز شیمیایی جو دامی (پروتئین، نشاسته و ماده خشک)] – https://gandomineh.com/%D8%AC%D9%88-%D8%AF%D8%A7%D9%85%DB%8C/
5. [امنیت غذایی، تولید پروتئین حیوانی و وابستگی به واردات نهاده‌ها در ایران] – https://biofinance.ir/uploads/uploadcenter/7544d2006517217bffe03626418cadb3.pdf
6. [آمار توزیع جهانی تولید جو (2024/2025) و کشورهای کلیدی] – https://www.fas.usda.gov/data/production/commodity/0430000
7. [تأثیر تغییرات ژئوپلیتیک بر بازار جهانی غلات و اختلال در زنجیره تأمین] – https://davannews.ir/%D8%AC%D9%86%DA%AF-12%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87%D8%9B-%D8%B4%D9%88%DA%A9-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84/
8. [مقایسه وزن دانه، یکنواختی و انعطاف‌پذیری اجزای عملکرد در جو دو ردیفه و شش ردیفه] – https://journals.ut.ac.ir/article_84347.html
9. [تغییر مقدار بتاگلوکان جو تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی] – http://rap.sanru.ac.ir/article-1-629-fa.pdf
10. [تفاوت‌های جو بدون پوشینه (Hull-less) و جو معمولی و ارزش انرژی قابل متابیولیسم آن در تغذیه طیور] – https://vj.areeo.ac.ir/article_111396_c3c4dbac85bbed7daeba92a23db99db4.pdf
11. [روش تعیین وزن حجمی غلات و تعیین روش اندازه‌گیری آفلاتوکسین (استاندارد 6401)] – https://old.iranslal.com/old/index.php/fa/dastor-and-estandard?download=1904:%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF%20%D8%AC%D9%88
12.  

• https://tdanehk.ir/buy-barley-checklist/

1. [ساختار شیمیایی بتاگلوکان‌ها و وجود آن‌ها در غلاتی مانند جو] – https://fartakadd.com/betaglucan/
2. [تأثیر آنزیم بتاگلوکاناز بر عملکرد جوجه‌های گوشتی در جیره‌های حاوی سطوح بالای جو] – https://civilica.com/doc/1205593/
3.  

• http://smsm.ir/post/835/%D8%B3%D9%85%D9%88%D9%85-%D9%82%D8%A7%D8%B1%DA%86%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%AB%D9%8A%D8%B1-%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%B1-%D8%A8%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D9%88-%DA%A9%DB%8C%D9%81%DB%8C%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%DA%A9-%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D8%B7%DB%8C%D9%88%D8%B1

1. [آلودگی نهاده‌ها (جو) به سموم قارچی و تأثیر آن بر بهداشت خوراک دام] – https://vj.areeo.ac.ir/article_116424_86c566674ab0aa07cdd6d175f2a0e6c7.pdf
2. [حداکثر درصد استفاده از جو در تغذیه دام (گاو شیری و پرواربندی) و محدودیت‌ها] – https://pasadtrade.com/2021/01/13/%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%AC%D9%88-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%BA%D8%B0%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%AF%D8%A7%D9%85-2/
3. [بررسی آثار جایگزینی سیلاژ ذرت با سیلاژ جو بر عملکرد گاوهای شیری (افزایش درصد چربی شیر)] – https://ijas.ut.ac.ir/article_78950.html
4. [ریسک آلودگی نهاده‌ها در بنادر وارداتی و مناطق گرم و مرطوب] – https://bbk-iran.com/content/1755/%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%B3%D9%85%D9%88%D9%85-%D9%82%D8%A7%D8%B1%DA%86%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%A8%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D9%88-%DA%A9%DB%8C%D9%81%DB%8C%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%DA%A9-%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D8%B7%DB%8C%D9%88%D8%B1